Omawiamy wskazania, przeciwwskazania i formy hormonalnej terapii zastępczej (HTZ/MHT), a także alternatywy miejscowe i niefarmakologiczne. Tekst porządkuje aktualne wytyczne i praktyczne decyzje „krok po kroku”, ze szczególnym naciskiem na okres okołomenopauzalny (perimenopauzę).
Słowa kluczowe: HTZ Warszawa, menopauza objawy, terapia hormonalna Warszawa.
→ Rejestracja: bodymove.pl/ginekologia · Cennik usług: ginekolog-warszawa.pro/cennik/
Wahania i spadek poziomu estrogenów/progesteronu w perimenopauzie i po menopauzie stoją za najbardziej dokuczliwymi objawami: uderzenia gorąca, poty nocne, zaburzenia snu, drażliwość i spadek nastroju, mgła poznawcza, kołatania serca, obniżone libido, a lokalnie — zespół urogenitalny menopauzy (GSM): suchość, dyspareunia, pieczenie, nawracające ZUM czy parcia naglące. U części kobiet symptomy są łagodne i przejściowe; u innych wyłączają z życia. Właśnie w tej grupie HTZ jest najskuteczniejszą metodą redukcji objawów naczynioruchowych (VMS) i poprawy jakości snu/funkcjonowania, a także przynosi korzyści dla kości (prewencja utraty masy kostnej i złamań). Współczesne wytyczne podkreślają indywidualizację decyzji, tak aby znaleźć najniższą skuteczną dawkę i najlepszą drogę podania dla danej osoby.
Perimenopauza: nieregularne cykle + uderzenia gorąca, zaburzenia snu, wahania nastroju, spadek koncentracji i tolerancji wysiłku.
Wczesna po menopauzie (pierwsze 10 lat od ostatniej miesiączki lub <60 r.ż.): tu bilans korzyści do ryzyka jest zwykle najlepszy u zdrowych kobiet z uciążliwymi VMS/GSM („okno terapeutyczne”).
POI/przedwczesna menopauza (<40–45 r.ż.): HTZ (lub złożona antykoncepcja) jest zalecana do średniego wieku naturalnej menopauzy, aby chronić kości, układ sercowo-naczyniowy i funkcje poznawcze — o ile nie ma przeciwwskazań.
Czynny/przebyty rak piersi lub inny nowotwór estrogenozależny (decyzje wyłącznie z onkologiem).
Niewyjaśnione krwawienie z dróg rodnych — najpierw diagnostyka.
Czynna/świeża zakrzepica żył głębokich, zatorowość płucna, świeży udar.
Ciężka, czynna choroba wątroby.
Wysokie ryzyko sercowo-naczyniowe wymaga indywidualizacji i zwykle preferencji dla estradiolu przezskórnego.
Migrena z aurą nie jest absolutnym przeciwwskazaniem do MHT — rekomenduje się niskie dawki transdermalne i unikanie gwałtownych wahań stężeń hormonów.
Bez sztywnych limitów lat. Co 6–12 miesięcy wspólnie oceniamy: skuteczność, działania niepożądane, komfort i chęć kontynuacji. U wielu osób 2–5 lat wystarcza; inne potrzebują dłużej — zwłaszcza przy utrwalonych objawach lub wskazaniach kostnych. Klucz: najniższa skuteczna dawka, regularna reevaluacja i czujność na „czerwone flagi”.
Z zachowaną macicą zawsze dokładamy gestagen (ciągle lub sekwencyjnie), aby chronić endometrium.
Po histerektomii wystarczy estrogen (E2).
Plusy: omija pierwszy pasaż wątrobowy → niższy wpływ prozakrzepowy, stabilniejsze stężenia (mniej wahań nastroju), korzystny profil u pacjentek z nadwagą, NT, migreną, insulinoopornością, rodzinną ŻChZZ.
Minusy: możliwe miejscowe podrażnienia skóry; trzeba pilnować schematu zmiany plastrów/aplikacji.
Plusy: prostota, dostępne preparaty złożone (E2+gestagen).
Minusy: większy wpływ na krzepliwość/metabolizm i na pęcherzyk żółciowy; przy narastającym profilu ryzyka warto przejść na transdermalny E2.
Mikronizowany progesteron (na noc, często poprawia sen).
Dydrogesteron (dobry profil metaboliczny).
Octan medroksyprogesteronu i inne progestageny — dobierane indywidualnie.
Levonorgestrel-IUS 52 mg (LNG-IUS) — świetna ochrona endometrium przy minimalnej ekspozycji ogólnej; w perimenopauzie dodatkowo kontrola krwawień i antykoncepcja. Bardzo wygodne rozwiązanie: LNG-IUS + E2 przezskórny.
Sekwencyjny (cykliczny): E2 codziennie, gestagen 10–14 dni/mies. → krwawienia z odstawienia (często lepszy w perimenopauzie).
Ciągły złożony: E2 + gestagen codziennie → brak krwawień (docelowy po menopauzie).
Estrogeny miejscowe (globulki, kremy, pierścień dopochwowy) — najskuteczniejsze na suchość, dyspareunię, częste ZUM; bezpieczne długoterminowo i zwykle bez potrzeby gestagenu.
Prasteron (DHEA) dopochwowo — alternatywa miejscowa.
Ospemifen (SERM) — doustna opcja przy dyspareunii, gdy estrogeny miejscowe są niewystarczające/przeciwwskazane.
SSRI/SNRI (paroksetyna 7,5 mg, wenlafaksyna), gabapentyna, oksybutynina — skuteczne, gdy HTZ jest niemożliwa.
Fezolinetant (antagonista NK3) — nowa, niehormonalna terapia VMS; działa na oś termoregulacji, bez komponenty estrogenowej.
Wywiad i ocena ryzyka: choroby zakrzepowe/sercowo-naczyniowe (u siebie/rodzinnie), migrena (zwł. z aurą), choroby wątroby, nowotwory, osteoporoza/złamania, palenie, alkohol, masa ciała, aktywność.
Pomiar ciśnienia, BMI, obwodu talii, badanie piersi; badanie ginekologiczne z USG przy wskazaniach.
Laboratoria wg potrzeb: lipidy, glikemia/HbA1c, TSH przy objawach, próby wątrobowe; FSH/E2 nie są konieczne do rozpoznania menopauzy >45 r.ż. z typowymi objawami.
Screening onkologiczny zgodnie z programem: mammografia, cytologia/HPV.
DXA — gdy są czynniki ryzyka osteoporozy.
W Warszawie umówisz pełną konsultację (z planem badań) przez bodymove.pl/ginekologia. Orientacyjne koszty wizyty i badań znajdziesz w cenniku.
8–12 tygodni: ocena efektu (VMS, sen, nastrój, GSM), tolerancji (plamienia, tkliwość piersi, bóle głowy), korekta dawki/drogi.
Co 6–12 miesięcy: pomiar ciśnienia, masa ciała, profil objawów, aktualizacja przeciwwskazań; przegląd badań przesiewowych.
Krwawienie po menopauzie lub nieprawidłowe krwawienia po 6 mies. schematu ciągłego → USG endometrium/biopsja.
Przy wzroście ryzyka zakrzepowego lub działań niepożądanych → rozważ zmianę na transdermalny E2, inny gestagen lub alternatywę niehormonalną.
Ryzyko VTE rośnie przy doustnym E2; transdermalny estradiol ma niższy wpływ prozakrzepowy i bywa preferowany u pacjentek z czynnikami ryzyka (otyłość, NT, rodzinne VTE, migrena, palenie).
Hipoteza „timing”: włączenie MHT <60 r.ż. lub <10 lat od menopauzy łączy się z neutralnym/korzystnym profilem sercowo-naczyniowym u zdrowych kobiet; późny start wymaga większej ostrożności.
Monoterapia estrogenowa (po histerektomii) w długim follow-up nie zwiększała, a nawet zmniejszała ryzyko raka piersi w części analiz.
Terapia złożona (E2+gestagen) może nieznacznie zwiększać ryzyko przy długim stosowaniu; pojawiają się sygnały, że mikronizowany progesteron/dydrogesteron mają korzystniejszy profil niż niektóre gestageny syntetyczne (dane obserwacyjne).
W praktyce: regularna mammografia, autoobserwacja, najniższa skuteczna dawka, indywidualizacja.
Przy zachowanej macicy zawsze gestagen (tabletka lub LNG-IUS). Każde nietypowe krwawienie wymaga kontroli — w schemacie ciągłym po fazie stabilizacji diagnozujemy.
Doustny E2 może zwiększać ryzyko kamicy; transdermalny zwykle bezpieczniejszy w tych aspektach.
Migrena z aurą → preferuj transdermalny E2 w stałej, jak najniższej dawce. Mikronizowany progesteron na noc często poprawia sen i komfort.
Start: E2 przezskórny (np. plaster 25–50 µg/d lub odpowiednik w żelu) + gestagen sekwencyjny (progesteron 200 mg 12–14 dni/mies.) lub LNG-IUS.
Cel: wygaszenie VMS, stabilizacja snu. Kontrola po 8–12 tyg.
Start: estrogen dopochwowy (mikrodawka) + emolienty/nawilżacze; gdy VMS umiarkowane i brak zgody na HTZ ogólną — rozważ fezolinetant lub SSRI/SNRI.
Brak poprawy dyspareunii: rozważ ospemifen.
Preferuj: transdermalny E2 + LNG-IUS.
Unikaj: wysokich dawek doustnego E2.
Preferuj: E2 przezskórny (stała dawka), progesteron na noc dla snu.
Jeśli nadal trudno: rozważ zmianę dawki/formy lub alternatywy niehormonalne.
Zasada: leczenie do wieku naturalnej menopauzy (kości, serce, mózg); dobór drogi podania wg ryzyka. Antykoncepcja: LNG-IUS lub złożona antykoncepcja (po ocenie przeciwwskazań).
Ruch 150–300 min/tydz. + 2 dni oporu (sen, nastrój, metabolizm, kości).
Higiena snu: stałe pory, chłodna sypialnia, mniej niebieskiego światła i alkoholu przed snem.
Redukcja masy ciała u osób z nadwagą — mniejsze VMS.
CBT/mindfulness — zwiększa sprawczość w radzeniu sobie z objawami; polecane, gdy HTZ nie jest możliwa.
Dowody są mieszane; część preparatów nie przewyższa placebo. Zanim połączysz kilka „naturalnych środków”, porozmawiaj o ryzyku interakcji i realnych szansach na efekt.
Przy GSM z parciami/nietrzymaniem, bólem przy współżyciu — terapia dna miednicy (trening, praca na tkankach, biofeedback) uzupełnia estrogeny miejscowe.
Czy od HTZ się tyje?
Nie ma dowodów na istotny przyrost masy wyłącznie „od hormonów”. Częściej działa deficyt snu i spadek aktywności; po opanowaniu VMS łatwiej wrócić do formy.
Czy HTZ to antykoncepcja?
Nie. W perimenopauzie ciąża jest możliwa; jeśli byłaby niepożądana, dobieramy skuteczną metodę (np. LNG-IUS, która równocześnie chroni endometrium).
Palenie a HTZ?
Preferujemy estradiol przezskórny i pracę nad rzuceniem nałogu (ryzyko sercowo-naczyniowe/zakrzepowe).
60+ i dopiero myślę o HTZ — za późno?
To możliwe, ale decyzja jest wysoce indywidualna. Dla GSM zazwyczaj wystarczają estrogeny miejscowe. Dla terapii ogólnej po 60 r.ż. rozważamy niskie dawki transdermalne i bardzo uważnie bilansujemy ryzyko.
Operacja/ostra infekcja — co z HTZ?
Przy sytuacjach prozakrzepowych rozważa się czasowe zawieszenie doustnego E2 lub przejście na transdermalny — decyzja indywidualna.
Jak dokuczliwe są objawy? (VMS/GSM, sen, nastrój)
Bez przeciwwskazań bezwzględnych? → jeśli tak, rozmawiamy o MHT; jeśli nie — alternatywy niehormonalne/lokalne
Preferencje: droga podania, krwawienia vs. brak, potrzeba antykoncepcji
Dobór:
VMS dominują → E2 transdermalny + gestagen (lub monoterapia po histerektomii)
GSM dominują → estrogen miejscowy ± ospemifen; rozważ MHT, jeśli są też VMS
Ryzyko VTE/migrena/otyłość → preferuj transdermalny E2
HMB/nieregularne krwawienia w peri → LNG-IUS + E2 przez skórę
Kontrola po 8–12 tyg. → korekty dawki/drogi
Roczna reevaluacja: skuteczność, N/P, badania przesiewowe, próba redukcji dawki/odstawienia, jeśli pacjentka chce
Źródła i wytyczne
NICE NG23: Menopause—identification and management (ostatni przegląd: 7 XI 2024).
https://www.nice.org.uk/guidance/ng23
· Rekomendacje
British Menopause Society / Women’s Health Concern — aktualizowane rekomendacje dot. HTZ (wyd. 2025) oraz karty praktyczne (migrena, progestageny i ochrona endometrium).
BMS/WHC Recommendations on HRT (2025) · Migrena a HRT (2022) · Progestageny i ochrona endometrium (2023)
Endocrine Society Clinical Practice Guideline — leczenie objawów menopauzy (kompendium decyzji terapeutycznych).
Strona wytycznych · Publikacja J Clin Endocrinol Metab (2015)
NAMS 2023 Position Statement – Nonhormone Therapy — miejsce SSRI/SNRI, gabapentyny i fezolinetantu w terapii VMS oraz ograniczenia tzw. metod naturalnych.
PDF (NAMS 2023) · Wersja publikacyjna
Transdermal vs oral estrogen – ryzyko VTE (przegląd dowodów).
Comparative Evidence: Transdermal vs Oral Estrogen · Systematic review 2024
Levonorgestrel-IUS w MHT i ginekologii — ochrona endometrium, HMB/dysmenorrhoea.
Levonorgestrel-IUS: review 2021
Fezolinetant (NK3 antagonist) — zatwierdzenie w UE (12.2023) i USA (05.2023).
EC approval 2023 · Omówienie regulacyjne/kliniczne
5 października, 2025 r.
5 października, 2025 r.
5 października, 2025 r.
